• Steenkool is de meest vervuilende fossiele brandstof. Het vervuilt de lucht, maakt grote bassins drinkbaar water giftig en tast de bodem aan.

• De steenkoolcentrales in Indonesië jagen jaarlijks duizenden mensen vroegtijdig de dood in.

• De bouw van de Cirebon steenkoolcentrales gebeurt niet reglementair. Corrupte politici worden omgekocht om de milieuvergunningen te krijgen en lokale protesten te onderdrukken.

• De lokale bevolking wordt bedreigd door lokale politici en grote bedrijven als ze zich durven verzetten tegen het project.

• In 2015 beloofde ING om geen nieuwe steenkoolcentrales meer te financieren. Toch stapte ING een jaar later in een consortium van banken voor de financiering van de Cirebon II steenkoolcentrale in Indonesië. Van de 1,46 miljard euro komt 104,75 miljoen van ING.

In dit artikel nemen we de investeringen van ING in de steenkoolcentrale Cirebon II onder de loep. Cirebon II is een nieuwe steenkoolcentrale in Cirebon, een havenstad met 300.000 inwoners in het westen van Java, Indonesië. Het project dient om de capaciteit te vergroten van een eerste steenkoolcentrale in Cirebon, die ook in het leven geroepen werd door een lening van ING. De nieuwe centrale zou een capaciteit hebben van 1000 megawatt, in totaal 2 miljard dollar kosten en tegen 2022 operationeel moeten zijn. 

Steenkool is de meest vervuilende fossiele brandstof. In 2018 werd 8% van de wereldwijde energievraag opgewekt door steenkool. De brandstof was verantwoordelijk voor een derde van alle CO2 uitstoot.

Grote engagementen

ING ondertekende net als 105 financiële instellingen uit 38 landen de Equator Principles. Dit is een engagement om de mensenrechten te respecteren en schade aan het milieu te beperken bij de financiering van grote infrastructuurprojecten, zoals steenkoolcentrales.

Verder maakt ING ook deel uit van de Dutch Banking Agreement (DBA). Dit is een overeenkomst tussen Nederlandse banken, handelsverenigingen, maatschappelijke organisaties en de Nederlandse overheid over het respect voor mensenrechten. Wie naar de impact kijkt van de steenkoolcentrales in Cirebon, ziet dat ze moeilijk te rijmen zijn met deze engagementen.

Lokale manier van leven staat onder druk

De gevolgen voor de bevolking en omgeving van Cirebon zijn groot. De lokale bevolking rond de energiecentrale voorziet in haar levensonderhoud via visserij, zoutontginning, de productie van terasi (een garnalenpasta) en kleinschalige landbouw. Maar de zware metalen die vrijkomen bij de verbranding van de steenkool, komen via de lucht in de bodem terecht. De centrale vervuilt ook het water met giftige stoffen omdat het gebruikt wordt om steenkool te wassen. De centrale verbruikt bovendien grote hoeveelheden water om stoom op te wekken en de centrale te koelen.

Door Cirebons waterverbruik en impact op de natuurlijke omgeving staat de traditionele manieren van leven sterk onder druk. Volgens getuigen is de vangst van vis en garnalen met meer dan de helft verminderd sinds de opstart van Cirebon I. De productiviteit van de zoutpannen in de omgeving rond de steenkoolcentrale viel ook sterk terug. Naar schatting 500 mensen verloren hierdoor hun job. Daarom vechten lokale gemeenschappen de bouw van de nieuwe steenkoolcentrale dan ook aan in de rechtszaal. In de geplande tweede steenkoolcentrale in Cirebon worden heel weinig technieken toegepast die de uitstoot van schadelijke stoffen vermijden. De situatie zal dus enkel erger worden.

Nochtans is de provincie West-Java in Indonesië een regio die al sterk te maken heeft met de effecten van klimaatverandering. Het stijgen van de zeespiegel, overstroming van kustgebieden en aanhoudende droogte tijdens het droogteseizoen zijn een reëel gevaar. Volgens het nationaal agentschap voor rampenmanagement loopt ongeveer 13% van het totale gebied in Cirebon Stad het risico te overstromen tijdens het hoogtij en de Moesson.

Vroegtijdige sterfgevallen

De nieuwe steenkoolcentrale is niet alleen voor een drama voor het milieu, ook voor de gezondheid is de impact enorm. Steenkoolverbranding vult de lucht met giftige stoffen die tot diep in de longen van de mens doordringen. Greenpeace en Harvard University kwamen in 2015 al tot conclusie dat de vervuiling uit steenkoolcentrales tot het risico op kanker, hart- en luchtwegaandoeningen verhoogt. De studie vond dat de bestaande steenkoolcentrales in Indonesië, zoals Cirebon I, elk jaar voor 6500 vroegtijdige sterfgevallen zorgen. Elke nieuwe grote steenkoolcentrale (zoals Cirebon II) zou per jaar voor 600 extra Indonesiërs een vroegtijdige dood betekenen.

Mensenrechten & fraude

“Alle vormen van omkoping of corruptie, inclusief financiering die dit in de hand werkt, zijn strikt verboden.” Zo luidt de eerste regel in het anti-corruptie en omkopingscharter van ING. Nochtans hing er steeds een zeer fraudeleus geurtje rond de constructie van de energiecentrales in Cirebon. De bouw van Cirebon I startte nog voor er een milieu-impactstudie was gemaakt. De lokale bevolking klaagde het gebrek aan transparantie tijdens de onteigening van de site dan ook aan. Via intimidatie door de lokale overheden en bedrijven werden lokale landeigenaars gedwongen hun land te verkopen. De lokale bevolking heeft dus al sinds Cirebon I te maken met mensenrechtenschendingen. Ook voor de milieu-impactstudie van Cirebon II is aangekaart dat de impact van de onteigeningen, de cumulatieve milieu-impact en de impact op het levensonderhoud van de lokale bevolking niet correct geëvalueerd zijn. Van publieke participatie of het informeren van de lokale bevolking tijdens de milieu-impactstudie was ook al weinig sprake. Slechts een handvol mensen werd geraadpleegd. De lokale vissers (die niet uitgenodigd waren) kwamen alsnog opdagen voor de consultatierondes om hun zorgen rond het project uit te drukken, maar hun besognes werden niet opgenomen in de milieu-impact studie.

Tussen april 2017, toen de lokale bevolking de rechtszaak tegen de frauduleuze milieuvergunning won, en december van hetzelfde jaar, wanneer opnieuw naar het gerecht werd gestapt tegen de nieuwe milieuvergunning, werden de originele 6 aanklagers bedreigd door Hyundai, een van de bedrijven achter Cirebon II. Uit vrees voor lijf en leden durfden ze geen nieuwe rechtszaak tegen het bedrijf aanspannen. De aanklager die de nieuwe klacht tegen de milieuvergunning had opgestart, getuigde dat hij gevolgd werd. Lokale bewoners die het aandurfden zich te verzetten tegen het project werden door de politie gevolgd en bedreigd. Dit soort van intimidatie is een grove schending van de mensenrechten. Het zorgt voor veel angst en stress bij de lokale bevolking. Een vorm van illegale dwang die ING mee financiert. 

Het ultieme bewijs voor fraude rond Cirebon kwam vorig jaar. In mei 2019 gaf Hyundai toe de regent van de Cirebon regio omgekocht te hebben. Hyundai had er 450.000 dollar voor over om de protesten in de regio de kiem smoren. Opnieuw een voorbeeld van hoe de vervuilende praktijken van een multinational ten koste kunnen gaan van de basisrechten van de lokale bevolking.  De regent zal zich voor de rechtbank moeten verantwoorden. Hyundai liep enkel reputatieschade op.

Eerst de kassa, dan het klimaat

In 2015 kondigde ING aan dat ze niet langer steenkoolmijnen of steenkoolcentrales zou financieren. Maar in de kleine lettertjes van ING’s steenkoolbeleid staat een achterpoortje, een uitzondering voor de ‘lopende projecten’. ING was op dat moment in gesprek met een aantal klanten om steenkoolprojecten te financieren. De bank wilde deze deals niet laten schieten. Een van die projecten was Cirebon II.

Enkele maanden na de aankondiging van ING verschijnt een artikel dat spreekt over een samenwerking tussen vijf banken, waaronder ING en het Franse Crédit Agricole, om de steenkoolcentrale in Cirebon te financieren. De deal wordt in november 2017 officieel bevestigd. Crédit Agricole trok zich uiteindelijk terug omdat het project niet meer aan haar klimaatbeleid voldeed. ING blijft aan boord en stopt samen met enkele Japanse banken en kredietagentschappen 1,46 miljard euro in de steenkoolcentrale. Daarvan kwam 104,75 miljoen euro van ING.

Een maand nadat de financiering van het Cirebonproject rond was, kwam ING met een nieuwe aankondiging. Voortaan zou de bank niet langer bedrijven financieren die nog meer dan 5 procent van hun omzet uit steenkool halen. 

ING goochelt met het klimaat

Bij de aankondiging van haar uitstap uit steenkool eind 2015 stelde ING dat van al hun investeringen in projecten voor energieopwekking, 43% naar hernieuwbare energie ging. Een stijging van 20% sinds 2009. In een klacht van enkele NGO’s tegen ING werd nadien bewezen dat dit cijfer misleidend is. In een internationale studie van Bankwijzer zien we dat het plaatje er helemaal anders uitziet als we niet enkel naar projectfinanciering kijken, maar naar alle vormen van financiering van ING, zoals algemene bedrijfsfinanciering. Die 43% investeringen in hernieuwbare energie in 2014 blijkt maar 14% te zijn. Tussen 2009 en 2014 werd maar liefst 89% van de totale financiering in energieopwekking geïnvesteerd in fossiele brandstoffen. ING meet zich een veel groener imago aan dan het in werkelijkheid heeft door te goochelen met cijfers.

Een vervolg van deze studie toont dat het aandeel van hernieuwbare energie ondertussen in de financieringen van ING licht gestegen was in 2017, van 14 naar 16%.

Tijd voor verandering 

Sinds het klimaatakkoord van Parijs van 2015 nam het bewustzijn rond de opwarming van de aarde enkel toe. Internationaal wordt steeds meer erkend dat de bouw van nieuwe steenkoolcentrales niet langer kan. Grote Europese banken willen niet langer geld aan projecten lenen die met steenkool te maken hebben. Toch blijft ING haar investeringen naarstig verderzetten.

De vele principeverklaringen en akkoorden (zie hierboven) waartoe ING zich verbond, weerhouden de bank er niet van om schadelijke projecten te laten doorgaan. Het toont dat de regelgeving een stuk verder moet gaan dan vandaag het geval is.

Naast de financiering in Cirebon, investeerde ING voor de periode 2015-2019 nog 198 miljoen euro in steenkool.. Ook de andere grootbanken in België blijven investeren in steenkool, olie en gas. Ze hypothekeren daarmee de toekomst van onze kinderen en kleinkinderen. 

Ben je klant bij ING of een andere grootbank en wil je niet dat ze nog investeren in fossiele brandstoffen met jouw geld? Vind je ook dat ING haar beleid moet aanpassen? Zet dan mee druk door van bank te veranderen.

Onderteken mee de collectieve actie Move Your Money.

Zo beloof je jezelf en de hele planeet dat je stappen onderneemt om naar een duurzame bank te verhuizen.