Of het nu gaat over het bouwen van windturbines, het beschermen van de mensenrechten of gewoon de bankautomaat in jouw straat: de beslissingen van financiële instellingen hebben een grote invloed op ons leven, op mens en planeet.
Daarom neemt FairFin voor de verkiezingen de politieke partijen onder de loep. In 8 punten analyseren we of hun partijprogramma’s sterk genoeg zijn om de grote uitdagingen van het financieel systeem aan te pakken.
1. Vooruit en Groen willen de geldstroom naar nieuw fossiel stoppen
Om de opwarming van onze planeet binnen de perken te houden, mag er geen nieuwe fossiele infrastructuur gebouwd worden. Om dat te voorkomen, mag er dus ook niet meer geïnvesteerd worden in bedrijven die wel nog nieuwe oliepijpleidingen of gasvelden willen bouwen.
Daarom voerde FairFin de voorbije maanden de druk op de partijen op met de campagne: “Stop de geldstroom naar nieuw fossiel”.
We publiceerden een onderzoeksrapport over de Belgische geldstromen naar nieuwe fossiele infrastructuur, voerden actie aan het kabinet van de minister van financiën én we stuurden met meer dan 1000 burgers een brief naar de partijvoorzitters.
Zo lieten we luid en duidelijk horen hoe belangrijk we het verbod én de toekomst van onze planeet vinden. Met effect, want Groen en Vooruit namen onze eis op in hun partijprogramma.
2. Nee tegen greenwashing
Greenwashing, of het onterecht claimen van duurzaamheid, is ook bij banken een probleem. Daarom vroeg FairFin in haar memorandum om strengere maatregelen te nemen tegen greenwashing in de financiële sector.
Meerdere politieke partijen willen greenwashing in verschillende sectoren aanpakken. Zowel de socialistische partijen (Vooruit, PS), de christendemocraten (cd&v, Les Engagés) en de groene partijen (Groen, Ecolo) willen gestandaardiseerde labels voor duurzame producten én deze vervolgens ook streng controleren.
Maar enkel Groen, PS en Les Engagés formuleren maatregelen specifiek tegen greenwashing in de financiële sector.
De liberale partijen (Open Vld, MR), N-VA en Vlaams Belang zeggen niets over greenwashing.
3. Zorgplichtwet, ook voor de financiële sector
De Europese zorgplichtwet maakt grote bedrijven verantwoordelijk voor de milieuschade en uitbuiting die plaatsvindt in hun toeleveringsketen. Als een technologiebedrijf bijvoorbeeld vertrouwt op kinderarbeid in Congo om kobalt te mijnen, of een staalbedrijf in Brazilië droogte veroorzaakt, zullen ze verplicht worden dat te melden en aan te pakken.
Deze zorgplichtwet zou dus ook banken en investeerders transparanter en duurzamer kunnen maken. Maar de financiële sector valt, na veel gelobby, niet onder deze wet.
Onaanvaardbaar, vindt FairFin. Dus vroegen we aan de politieke partijen om een duidelijk positie hierover in te nemen en ervoor te zorgen dat bij de geplande herziening van deze Europese wet, de financiële sector wél meegenomen wordt.
Met gedeeltelijk succes: Vooruit, Ecolo, PVDA en Groen namen deze belofte op in hun programma, maar de andere partijen schreven niets over deze zorgplichtwetgeving.
4. Wat zeggen de partijen over Belfius?
Belfius is 100% in handen van de Belgische staat, toch organiseert de bank zichzelf momenteel als een privébank die winst moet maximaliseren voor haar aandeelhouders. Die ene aandeelhouder is gewoon "toevallig" de overheid.
Dat vind FairFin een gemiste kans: wij zien voor Belfius een rol als publieke klimaatbank. Hierbij zou niet kortetermijnwinst voor de aandeelhouder de prioriteit zijn, maar wel een positieve maatschappelijke impact op korte én lange termijn. De werking van de bank kan dan enerzijds gericht zijn op projecten met hoog maatschappelijk rendement, zoals bijvoorbeeld woningrenovaties en hernieuwbare energie. Anderzijds kan de bank zo ook basisdiensten voor de burger garanderen, zoals de beschikbaarheid van bankautomaten.
We zien deze toekomstvisie terugkeren in meerdere partijprogramma’s, waaronder die van Vooruit, Ecolo en de PS.
Ook Groen en PVDA willen een publieke klimaatbank met een gelijkaardige missie in leven roepen, maar geven die rol niet per se aan Belfius.
Open VLD wil daarentegen dat de overheid zich volledig terugtrekt uit de financiële sector en N-VA spreekt zich in haar partijprogramma niet uit over Belfius, maar bevestigt aan De Tijd de staatsbank te willen verkopen aan een privéspeler.
cd&v wil Belfius niet verkopen, maar spreekt ook niet over een maatschappelijke rol voor de staatsbank en Vlaams Belang neemt geen duidelijk standpunt in.
5. En wat over publieke investeringsmaatschappijen?
Publieke investeringsmaatschappijen zijn investeringsfondsen van de overheid die met miljarden euro’s aan publiek geld leningen geven en aandelen kopen van allerlei bedrijven in België. Hun officiële taak is om de nationale economie te ondersteunen, om zo positieve maatschappelijke impact te creëren.
Maar momenteel is er weinig publiek bekend over hoe deze instellingen werken, en maken ze regelmatig erg twijfelachtige investeringen. FairFin wil dat deze instellingen transparanter, duurzamer en democratischer functioneren.
Meerdere partijen volgen deze oproep. PVDA wil dit thema aanpakken door een nieuwe openbare investeringsbank op te richten.
Daarnaast worden onze specifieke eisen over transparantie en duurzaamheid bijna woord voor woord overgenomen door Vooruit, Groen en cd&v, al zien Vooruit en Groen dat groter dan cd&v.
cd&v had bovendien in de huidige regering al de bevoegdheid om deze veranderingen door te voeren, maar deed dat niet. De partij pleit in hun partijprogramma dus voor veranderingen die hun eigen minister Vincent Van Peteghem niet waarmaakte.
Bij Franstalige partijen wordt minder gesproken over de algemene strategie van de investeringsmaatschappijen, al stellen PS en Ecolo wel enkele concrete doelstellingen voor, zoals het uitsluiten van fossiel of het opzetten van een poot voor duurzame financiering.
Open Vld en N-VA willen ook veranderingen aanbrengen in de strategie van de publieke investeringsmaatschappijen, maar op een andere manier. Zij nemen niet onze eisen over transparantie en duurzaamheid over, maar willen dat de overheidsfondsen extra investeren in de militaire industrie, om zo defensie meer te verankeren in ons land. In een opiniestuk legde FairFin al uit waarom we dat niet de rol van een publieke investeringsmaatschappij vinden.
6. Bankautomaten: forceren of aanmoedigen?
Alle partijen, behalve Vlaams Belang, zeggen voor meer toegankelijkheid van cash-en bankautomaten te zijn. Maar ze zijn het niet eens over hoe die betere dienstverlening bereikt moet worden en daarbij is een duidelijke links-rechts splitsing te zien.
De linkse partijen (Vooruit, PVDA, Groen en hun Franstalige tegenhangers) zijn niet tevreden met het huidige aanbod en willen banken eventueel via wetgeving dwingen om meer automaten te voorzien. PVDA wil zelfs elke verdere sluiting van bankkantoren verbieden.
De rechtse en centrumpartijen willen eerder indirect ingrijpen. Open Vld wil de regels versoepelen zodat er makkelijker kleine bankautomaten in winkels en straten kunnen worden geplaatst om zo “meer concurrentie op de cashmarkt aan te moedigen.” N-VA houdt het vaag en stelt enkel vast dat “banken hun verantwoordelijkheid rond essentiële dienstverlening (bankautomaten) ten volle moeten opnemen.”
Daartussen zit cd&v, die voorlopig tevreden is met het akkoord dat met de bankensector werd afgesproken over het plaatsen van meer bankautomaten. De partij wil wel snel een evaluatie van dat akkoord en zou ingrijpen als het niet wordt gerespecteerd.
7. Ingrijpen bij spaarrentes of niet?
Om de inflatie te bestrijden, heeft de Europese Centrale Bank haar rente omhoog gehaald. Dat betekent dat banken winst kunnen maken door geld op spaarrekeningen te houden, in plaats van het uit te lenen. De theorie stelt dat banken in ruil daarvoor hun klanten ook een hogere spaarrente geven, zodat die mee kunnen genieten van de winst op het geld dat op hun spaarrekening staat. Maar dat laatste gebeurde niet:banken houden hun spaarrentes laag en geven de winst niet door aan hun klanten.
Alle partijen zijn het eens dat dat niet correct is, en de gewone spaarder meer rente zou moeten krijgen. Maar er is een kloof tussen partijen die banken daartoe willen dwingen, en partijen die vooral indirect dat effect willen bereiken door de concurrentie tussen banken te verbeteren.
Groen, Vooruit en PVDA zetten expliciet in hun programma dat ze banken desnoods wettelijk willen verplichten om een hogere minimumrente aan te bieden aan spaarders. Al wil Groen achteraf ook in de gaten houden of zo’n wet wel het gewenste effect heeft en wil de partij daarnaast ook initiatieven nemen om de concurrentie in de banksector te vergroten.
cd&v maakt in haar programma duidelijk dat ze helemaal niét wettelijk wil ingrijpen. De christendemocraten willen vooral de concurrentie tussen de banken verbeteren door de consument te ondersteunen en het makkelijker te maken om van bank te wisselen. De erg voordelige staatsbon die cd&v minister Van Peteghem lanceerde, was daarvan een voorbeeld.
Open Vld, N-VA en Vlaams Belang spreken in hun partijprogramma’s niet over de spaarrentes, maar op vraag van De Standaard namen ze wel positie in. Open Vld is expliciet tegen een overheidsingrijpen, N-VA staat daar wel voor open in uitzonderlijke gevallen en benadrukt daarbij wel dat het de “ondermaatse concurrentie tussen Belgische banken” is die de spaarder benadeelt. Vlaams Belang houdt het bij één zin: “We zijn voorstander van een minimumrente.”
8. En waar praten de partijen niet over?
Tenslotte zijn er ook enkele onderwerpen die wij bij FairFin erg belangrijk vinden, maar waar bijna geen enkele partij over spreekt.
Zo valt het bijvoorbeeld op dat er weinig geschreven wordt over de Europese Green Deal. Dat is de EU haar overkoepelende klimaatstrategie, waar meer dan een biljoen euro (!) voor nodig zal zijn. Toch heeft enkel de PVDA iets te zeggen over de financiering van dat programma en hoe de huidige aanpak ongelijkheden dreigt te versterken.
Daarnaast vinden we dat er erg weinig visie is op hoe de Europese Centrale Bank anders zou kunnen functioneren, terwijl het monetair beleid van de ECB wel een enorme impact heeft op zowel klimaat als sociale ongelijkheid. Enkel Ecolo, Groen en Vooruit doen hierover duidelijke voorstellen.
Conclusie
We zien in dit alles dat partijen het grondig oneens zijn over hoe ze met de financiële sector en haar impact moeten omgaan.
Linkse partijen (PVDA, Groen, Vooruit) beoordelen die impact op sociaal en ecologisch vlak vooral negatief en willen de sector desnoods wettelijk forceren om duurzamer, transparanter en socialer te worden. Al zijn er wel onderlinge verschillen over welke wetten en publieke middelen daar het meest gepast voor zijn.
Open Vld en N-VA zien in het algemeen minder problemen in de manier waarop het financieel systeem nu functioneert. De problemen die ze wel identificeren, zoals het tekort aan bankautomaten en de lage spaarrentes, willen ze eerder aanpakken door de concurrentie te verhogen.
Het programma van de cd&v zit ook eerder op deze lijn, maar zet iets meer in op transparantie en ziet bij enkele concrete kwesties zoals rond greenwashing en de publieke investeringsmaatschappijen, wél een rol voor de overheid.
Een voetnoot over Vlaams Belang
Voor de volledigheid namen we Vlaams Belang mee in onze analyse, al hebben ze weinig te zeggen over de financiële sector en over geldstromen. Met deze voetnoot willen we wel benadrukken dat Vlaams Belang geen partij is zoals de andere partijen.
De missie en visie van FairFin stellen dat FairFin streeft naar een wereld waarin mens en planeet voorop staan. We willen een financieel systeem creëren dat transparant, rechtvaardig en democratisch is, om zo een sociale en duurzame wereld te bereiken.
De visie van Vlaams Belang op de samenleving staat daar volledig haaks op. Hun standpunten over immigratie, multiculturalisme en LGBTQI+-rechten druisen in tegen onze principes, omdat ze kunnen leiden tot discriminatie en uitsluiten van bepaalde bevolkingsgroepen. Leden van de partij verspreiden bovendien regelmatig racistische, homofobe en transfobe uitspraken. De partij staat resoluut in de weg bij de strijd tegen klimaatverandering en weigert elke vorm van internationale solidariteit.
Daarnaast staat hun partijprogramma ook erg vijandig tegenover het kritisch middenveld waar wij deel van uitmaken. Met Vlaams Belang aan de macht zou ons werk en dat van onze vele partners moeilijk of zelfs onmogelijk worden.
