In een nieuw rapport pleiten FairFin en Arbeid en Milieu voor een versterkte rol van de publieke investeringsmaatschappijen. Deze kunnen een belangrijke bijdrage leveren voor de klimaattransitie, maar ze schieten vandaag ernstig tekort. Dat blijkt uit een kritische doorlichting van hun huidige werking.
België beschikt net als veel andere landen over ‘publieke investeringsmaatschappijen’: instellingen die met belastinggeld investeren in het maatschappelijk belang. Deze investeringsmaatschappijen bieden mogelijkheden voor de financiering van een eerlijke transitie. Zij kunnen namelijk investeren met een sterke blik op de lange termijn, en ondersteuning bieden aan maatschappelijk nuttige projecten die voor privé-investeerders te weinig rendabel of te riskant zijn. Voorwaarde is dan wel dat zij hun werking bouwen op sociale, ecologische en democratische fundamenten.
Arbeid en Milieu en FairFin gingen na in welke mate de belangrijkste Belgische investeringsmaatschappijen vandaag gestoeld zijn op zulke fundamenten. Het rapport biedt onder meer een kritische doorlichting van Participatiemaatschappij Vlaanderen (PMV), de Federale Participatie en Investeringsmaatschappij (FPIM) en de Société Régionale d’Investissement de Wallonie (SRIW). Door de coronacrisis en de vrijmaking van nieuwe Europese fondsen passeert er meer geld via deze maatschappijen. Daarom is het meer dan ooit van belang dat we hun werking grondig evalueren.
Er is bovenal een gebrek aan missiegerichte visie: welke plaats hebben de investeringsmaatschappijen in de Belgische en regionale klimaatplannen, hoe kunnen zij economische, sociale en financiële drempels helpen overwinnen? “Tot op vandaag is er nergens sprake van een overtuigende focus op klimaat, en de vergroening van hun investeringen blijft zeer beperkt. Ook het sociale palmares van deze instellingen is mager”, aldus Yelter Bollen (Arbeid & Milieu).
Daarnaast zijn ze te klein en te versnipperd. De honderden miljoenen die de Belgische publieke investeringsmaatschappijen kunnen voorzien steken af tegen de miljarden die jaarlijks nodig zijn om de transitie te financieren. Dit maakt het doelgericht en goed gecoördineerd inzetten van het beschikbare geld nog belangrijker. Maar zelfs dan blijft hun opgetelde balans bescheiden. Om hun rol te versterken is dus schaalvergroting nodig.
Tot slot is er een gebrek aan communicatie over de besluitvorming en de behaalde resultaten. Er is ook te weinig inspraak vanuit parlement en middenveld. Het bestuur en de transparantie van deze maatschappijen moeten dus worden versterkt.
FairFin en Arbeid & Milieu roepen overheden op om publieke investeringsmaatschappijen in te zetten voor de financiering van een eerlijke klimaattransitie.
Frank Vanaerschot (FairFin): “Zowel de federale als de Vlaamse regering geven aan dat ze de rol van hun investeringsmaatschappijen willen herzien. Wij juichen dit toe en hopen dat de regeringen hier grondig werk van maken. Uit ons onderzoek blijkt dat er momenteel een gebrek is aan (klimaat)strategie, transparantie en ambitie. Als we hun potentieel willen realiseren, moeten we ze grondig hervormen.”
We formuleren vier aanbevelingen:
- Versterk het mandaat, zet in op een eerlijke klimaattransitie. Vandaag worden mandaten te vaag geformuleerd, zonder focus. Formuleer een ambitieuze, duidelijke strategie gericht op de financiering van een eerlijke klimaattransitie.
- Vertaal het mandaat naar concrete doelstellingen, criteria en middelen. De dagelijkse praktijk moet overeenstemmen met deze nieuwe strategie, en ondersteund worden door de nodige middelen en instrumenten. De middelen moeten in publieke handen blijven (of opnieuw komen). Er moet ook werk gemaakt worden van opschaling en concentratie van de huidige middelen.
- Focus op goed bestuur en democratische controle. Maak alle doelstellingen, investeringscriteria en evaluaties openbaar en vrij toegankelijk. Zorg voor een sterkere structurele betrokkenheid van parlement en middenveld in zowel het opstellen van de strategie, als in de dagelijkse besluitvorming.
- Naast de publieke investeringsmaatschappijen biedt ook Belfius gouden kansen in het transitieverhaal. Maar daarvoor is politieke moed nodig. Zet naast een transformatie van de publieke investeringsmaatschappijen, ook in op de hervorming van Belfius tot een echte publieke investeringsbank die prioritair inzet op de financiering van een eerlijke klimaattransitie.
