Bankwijzer XL: welke impact hebben banken vandaag op onze samenleving?

Om de twee jaar publiceert FairFin de Bankwijzer XL (voorheen ‘Staat van de Banken’). In dit onderzoek nemen we het reilen en zeilen van de bancaire sector in België onder de loep. We bekijken ons bankenlandschap eerst in vogelvlucht. Welke grote trends zien we? Daarna zoomen we bank per bank in op het investeringsbeleid, de manier van werken en de samenstelling van 16 banken die in België actief zijn. We dopen deze brochure niet voor niks "Bankwijzer XL": we nemen meer banken op dan we doen op bankwijzer.be en we maken een structurele analyse van de banken en de sector.

Met de Bankwijzer XL bieden we info en inspiratie aan iedereen die mee wil timmeren aan een financiële sector waar mens en planeet op de eerste plaats staan.

Lees hieronder de belangrijkste bevindingen van ons onderzoek. Meer weten? Hieronder vind je het volledige dossier.

Vandaag spelen banken een belangrijke rol in de strategie om de economische crisis draaglijker te maken. Ze krijgen daarvoor miljarden steun van de overheid, zowel op nationaal vlak als van de Europese Unie. In de feiten worden de banken aangewend als publieke dienstverlener. Is het wel een goed idee om hen die rol toe te vertrouwen?

De banken  lijden  nog altijd aan dezelfde ziektes die hen bij de vorige crisis bijna fataal werden. Hoewel er de laatste tien jaar wel degelijk maatregelen genomen werden om de sector gezonder te maken, heeft het te weinig opgeleverd. De kwalen waar ze nog steeds mee kampen:

1. Obesitas. Banken zijn nog altijd ‘too big to fail’. De bankensector in België is nog steeds meer dan dubbel zo groot als de Belgische economie. 
2. Geen realiteitsbesef. Banken geloven nog steeds in luchtkastelen. Hoe groter de bank, hoe meer too big to fail, hoe meer ze er op los speculeren en geld pompen in allerhande financiële constructies die nauwelijks nog linken hebben met de reële economie. 
3. Verslaafd aan junkfood. Wanneer banken wel in de reële economie investeren, wordt hen niets in de weg gelegd om in wapens, fossiele brandstoffen en andere rommelactiviteiten te investeren. En er grof geld aan te verdienen. Door te investeren in deze sectoren brengen banken schade toe aan mens en planeet.
4. Een veel te lage weerstand. Als de economie even door een dal gaat, hebben banken veel te weinig reserves om de turbulentie op te vangen. Hoewel de reserves een beetje gespekt zijn sinds de vorige crisis, is het verre van voldoende. Was hun eigen vermogen groter, dan hadden ze nu niet zoveel overheidssteun nodig om de huidige economische crisis aan te pakken.
5. Het virus dat hiervoor verantwoordelijk is, dat zijn vaak aandeelhouders die voor snelle winst kiezen en daarvoor de gezondheid van de banken op het spel zetten. 

En wat doen onze overheden? Ze luisteren liever naar de bankenlobby dan het financieel systeem robuust te maken. In plaats van banken een stevige gezondheidskuur op te leggen, hangen ze de terminaal zieke banken aan een geldinfuus. Het is tekenend dat er 12 jaar na de crisis van 2008 nog steeds geen politiek akkoord is voor een verplichte hogere kapitaalbuffer. 

FairFin bepleit een heel andere manier om banken te behandelen. Deze punten zijn volgens ons belangrijke stappen om de bankensector op een serieuze manier te doen bijdragen aan een wereld na Corona, een wereld waar de mens en het milieu centraal staan. 

Ten eerste moeten de banken meer aan banden gelegd worden via regulering. Te grote banken moeten opgesplitst worden en elke bank moet verplicht worden om een grotere buffer aan te houden. Bovendien moet nauw toegezien worden op het investeringsbeleid van banken. Daarbij moet meer oog zijn voor ethische kwesties zoals mensenrechten, corruptie en gendergelijkheid. Er is ook speciale aandacht nodig voor ecologie. Elke euro die we vandaag investeren in bijvoorbeeld fossiele brandstoffen betalen we later driedubbel terug. Oliebedrijven kunnen nu misschien veel winst opleveren, op lange termijn is de schade die ze vandaag aanrichten niet te overzien. Het wordt dus hoog tijd dat politici bindende regels opstellen zodat de investeringen die banken aangaan ook future-proof zijn. Want de investeringen van vandaag bepalen de wereld van morgen.

We ondersteunen ook initiatieven die ons meer democratische controle geven over banken. Dat kan bijvoorbeeld via een sterke publieke bank. Tijdens de financiële crisis van 2008 hebben heel wat overheden banken noodgedwongen overgenomen. De overheid kan kiezen om bij zo’n bank andere doelstellingen dan kortetermijnwinst prioriteit te geven. Zoals het aanpakken van klimaatopwarming of het ondersteunen van een innovatieve, lokale economie die zorgt voor jobs met een goede sociale bescherming.  Dat vereist wel dat voldoende democratische controle en inspraak in de strategie van de bank. We hebben zo’n bank: Belfius. Het probleem is dat de regering er als een ordinaire aandeelhouder naar kijkt en voornamelijk in de dividenden geïnteresseerd is.

Coöperatieve banken bieden meer kansen tot interne democratische besluitvorming. Bij coöperaties (die erkend zijn door de Nationale Raad van Coöperaties) geldt het principe één aandeelhouder, één stem, in tegenstelling tot één aandeel, één stem zoals het geval is bij een Naamloze Vennootschap. Alle aandeelhouders hebben dus evenveel macht, hoeveel aandelen ze ook bezitten. 

In deze editie van Bankwijzer XL werden enkele banken opgenomen waar FairFin voor het eerst onderzoek doet naar het investeringsbeleid, de manier van werken en de samenstelling.

Aion is een nieuwe bank die uitsluitend online diensten aanbiedt. Sinds 2020 bespeelt Aion de Belgische markt door zwaar in te zetten op technologische snufjes en een grote mediacampagne. Via Aion kunnen particulieren en bedrijven hun betalingen, spaargeld en kredieten uitsluitend online beheren. 

Attijariwafa is de grootste bank van Marokko, en de vierde grootste bank van Afrika. De bank is actief in 25, voornamelijk Afrikaanse landen, maar sinds 2006 ook in enkele Europese landen. In België biedt de bank betalings-, spaar-, krediet- en verzekeringsdiensten aan particulieren en ondernemingen. 

NewB is een coöperatieve bank die net gelanceerd is. Het idee ontstond tijdens de naweeën van de financiële crisis van 2008. De initiatiefnemers wilden een bank oprichten die terugkeerde naar de basis van bankieren, en die komaf maakte met de onethische praktijken die de crisis veroorzaakten. NewB wil een lokaal verankerde bank zijn, met veel inspraak voor verschillende belanghebbenden. Sinds een paar maand is de banklicentie verworven, waardoor het een volwaardige bank is.