Koste wat het kost?

Landen beslissen toch zelf om leningen af te sluiten. Moeten ze die dan niet gewoon terugbetalen? Helaas zitten er een aantal structurele ongelijkheden ingebakken in het internationale financiële systeem. Terwijl een land als België tegen negatieve rente kan lenen, betalen landen in het Zuiden enorm hoge rentes op hun uitstaande schulden aan financiële instellingen. Sterker nog, tijdens de crisis waren veel landen genoodzaakt om nieuwe leningen af te sluiten tegen hoge rentes om hun publieke uitgaven te kunnen financieren. Over een ongelijk speelveld tussen landen gesproken om de crisis en haar nasleep door te komen. Die ongelijkheid trekt zich nog verder door. De Belgische staat heeft er zelf belang bij dat landen in het Zuiden dergelijke hoge intresten betalen. Ze is namelijk de grootste aandeelhouder van BNP Paribas. De bank maakte in het pandemiejaar 7 miljard euro winst, bijna genoeg om het volledige Afrikaanse continent van vaccins te voorzien. Aangezien BNP Paribas een belangrijke schuldeiser is van landen in het Zuiden boekt ze een deel van haar winst op leningen aan arme landen met hoge rentes.

Er is een verband tussen de toenemende schuldenlast en de daling van overheidsuitgaven voor publieke diensten. Het aandeel schulden aan private schuldeisers speelt daarin een versterkende rol. Een land als Senegal bijvoorbeeld bouwde in sneltempo een grote schuld op aan private kredietverleners, waardoor het IMF het risico op schuldennood recent verhoogde. De hoge rente (tussen de 4,75 en 8,75%) weegt op de financiën van het land. In tijden van crisis betaalde het meer dan de helft van haar schuldbetalingen af aan private kredietverleners. Tijdens de crisis bleven banken dus winsten incasseren op deze leningen. Bovendien komen er de komende 10 jaar grote terugbetalingspieken aan voor Senegal. Indien het land dan niet kan terugbetalen moet het ofwel nieuwe leningen aangaan of onderhandelen over schuldherstructurering met al haar private schuldeisers, zonder zelf goed zicht te hebben op wie dat zijn. Voor de terugbetaling in 2028 bijvoorbeeld bedraagt het ‘Belgisch’ aandeel zelfs 12,6%.

Banken en financiële instellingen actief in België, zoals BNP Paribas, Deutsche Bank, Degroof Petercam en KBC Group spelen duidelijk een rol op de internationale obligatiemarkten. Bijvoorbeeld: BNP Paribas onderschreef (opkopen om later door te verkopen) tijdens het pandemiejaar voor 25% van de obligaties van Marokko, een partnerland van de Belgische ontwikkelingssamenwerking. Voor Benin, een ander partnerland van de Belgische ontwikkelingssamenwerking, bedraagt het aandeel investeringen in obligaties van 'Belgische' banken 9,2%. Hoewel ze niet de grootste speler zijn op de financiële markten, nemen ‘onze’ banken wel degelijk hun plaats in in de complexe schuldstructuur van de bijna eindeloze lijst aan kredietverleners van landen in het Zuiden.

De internationale politieke antwoorden die tijdens de crisis op het vlak van schuldverlichting in het leven werden geroepen zijn erg minimaal. Bovendien profiteren private schuldeisers van de (beperkte) schuldverlichtinginitiatieven van andere kredietverleners, waaronder België. Zonder verlichting van schulden door private schuldeisers subsidiëren zowel overheden in het Zuiden als andere kredietverleners in feite de aflossing van leningen aan enorm rijke financiële ondernemingen. In het kader van de Lentevergaderingen van het IMF en de Wereldbank merkten Minister van Ontwikkelingssamenwerking Meryame Kitir en de Minister van Financiën Vincent Van Peteghem op dat het grootste deel van de schulden in handen is van de private sector.  Voor ons is het cruciaal dat beide ministers verder gaan dan vaststellen. Aangezien de coronacrisis aantoonde dat landen niet kunnen rekenen op de goodwill van private schuldeisers, is het noodzakelijk dat België maatregelen invoert om financiële instellingen te verplichten tot transparantie en deel te nemen aan de collectieve inspanningen om schulden te herstructureren.